Beskid Sądecki zachwyca krajobrazami, prowokuje do pieszych i rowerowych wędrówek. To zaś, co wyróżnia Tylicz od wielu popularnych destynacji urlopowych to możliwość obcowania z żywą historią. Małopolska usiana jest unikalnymi obiektami zabytkowej architektury drewnianej. Kościoły, skanseny, dawne domostwa czy pensjonaty – obiektów jest mnóstwo, a każdy z nich ma do opowiedzenia swoją strofę w wielkiej księdze historii naszego regionu. Punktów do odwiedzenia jest tak dużo, że z inicjatywy Województwa Małopolskiego opracowano specjalny Szlak Architektury Drewnianej.
Małopolski Szlak Architektury Drewnianej
Szlak to ponad 1500 km tras, które prowadzą przez liczne małopolskie miasteczka i wioski, w których odwiedzić można rozmaite okazy drewnianej zabytkowej architektury. Kościoły, cerkwie, wille, szlacheckie dwory, wiejskie chałupy, skanseny, dawne spichlerze, kaplice, dzwonnice, muzea czy obiekty użyteczności publicznej.
Wszystkie obiekty łączy jedno – drewniana architektura, specyficzny duch regionu i to, że należą do najcenniejszych zabytków materialnej kultury ludowej. Budowle swoim wyglądem, umiejscowieniem czy zgromadzonymi eksponatami w niemy sposób opowiadają o specyfice Małopolski, jej kulturze oraz historii. Także Beskidu Sądeckiego.
W sumie 254 obiekty, z których 8 wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Trasy są bardzo długie i najlepiej je zwiedzać samochodem, autokarem lub nawet rowerem, zwłaszcza że po drodze napotkasz mnóstwo miejsc noclegowych – w tym zatrzymać możesz się w Willi u Marty.
Szlak został oficjalnie wytyczony w latach 2001 – 2003. Obejmuje głównie teren województwa małopolskiego, ale częściowo zahacza także podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie. Podzielony jest na 4 długie trasy:
- Kraków i okolice,
- Tarnów i okolice,
- Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny,
- Nowy Sącz i Gorlice.
Ta ostatnia biegnie także przez Tylicz i właśnie o kilku obiektach z naszej okolicy chcemy nieco opowiedzieć.
Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyliczu
Jeden z głównych kościołów w Tyliczu. Zbudowany w 1612 roku z inicjatywy biskupa Piotra Tylickiego. Wnętrze jest jednonawowe, pokryte polichromią z 1960 roku. Stylistycznie dominują motywy ornamentalne i figuralne.
W prezbiterium znajdują się 3 rokokowe ołtarze z XVIII wieku. Główny ołtarz zdobi obraz Matki Boskiej Tylickiej, boczne zaś obraz Świętej Anny Samotrzeć z XVII wieku oraz Veraicon z XVIII wieku. Są też bardziej współczesne dzieła – obrazy Czesława Lenczowskiego z lat 50. XX wieku.
Wnętrze to oczywiście też:
- zabytkowa chrzcielnica,
- ambona,
- rokokowy krucyfiks,
- szereg rzeźb,
a sakralny charakter dopełniają barokowe organy. Kościół Piotra i Pawła w Tyliczu to nie tylko miejsce do modlitwy, ale też okazja do obcowania z tutejszą historią.
Cerkiew pw. św. Kosmy i Damiana w Tyliczu
Zbudowana w 1743 roku jako cerkiew, od XX wieku katolicki kościół cmentarny.
Wystarczy na nią spojrzeć – albo lepiej – do niej wejść by od razu wyczuć charakterystyczny, wschodni styl. Przez lata służyła jako miejsce do modlitwy dla społeczności łemkowskiej. Wnętrze zdobi polichromia nawiązująca do 950 – lecia Chrztu Rusi. Przedstawia postacie świętych Olgi i Włodzimierza, będące kopią ikon z soboru w Kijowie.
Centralnym punktem jest ikonostas w głównym ołtarzu z XVIII wieku. Wyróżnia się wielkością ikon świętych Kosmy, Damiana i Mikołaja, które, mimo że są umieszczone w najniższym rzędzie ikon, są wyższe niż królewskie wrota i dosięgają następnego rzędu.
Do nawy przy ikonostasie przylegają kriłosy. Charakterystyczne dla wschodniej architektury cerkiewnej pomieszczenia dla śpiewaków.
Cerkiew w Tyliczu jest pod tym względem wyjątkowa – nigdzie indziej na Łemkowszczyźnie nie ma kriłosów. Obecnie stanowią boczne kaplice. Niestety, w latach 80. XX wieku cerkiew została okradziona – część ikon nie powróciła już do ikonostasu.
Obiekty uzdrowiskowe w Krynicy-Zdroju
Tym razem coś bardziej codziennego. Na Szlaku uwzględniono zabytkową małomiasteczkową drewnianą architekturę Krynicy Zdrój. Chodzi o dawne i obecne uzdrowiska, w postaci drewnianych willi. Wzorowane są nieco na kurorty alpejskie, bardzo w stylu szwajcarskim. Absolutnie nie są jednak ich pretensjonalną kopią – charakterystyczne są cechy rodzimego budownictwa. Takie jak obszerne ganki z zadaszeniem opartym na słupach czy balkony z balustradami zdobionymi w nieco góralskim stylu.
Uzdrowiskowa część Krynicy bardzo zresztą nawiązuje do gór i lokalnego folkloru. Najstarszy z obiektów zabudowy znajduje się w Parku Słowińskim – pijalnia „Słotwinka”. Tam skosztować można krynickich wód mineralnych. Ten góralski, nieco rustykalny, ale nieodmiennie elegancki styl zabudowy krynickich uzdrowisk nadaje miasteczku unikalnego charakteru. Po prostu przyjemnie spędza się tu czas, łatwo się wyciszyć i obcować z historią regionu.
Willa „Romanówka” – Muzeum Nikifora w Krynicy-Zdroju
Kolejnym, obok „Słotwinki” obiektem z drewnianej zabudowy krynickiej jest dawna willa „Romanówka”. Wybudowana w XIX wieku, również w stylu szwajcarskim.
To budynek eklektyczny, z bardzo dużym podcieniem opartym na słupach pokrytych reliefem. Na górze znajduje się duży balkon z ozdobną balustradą. Aż do lat 70. XX wieku była pensjonatem. Dziś to siedziba Muzeum Nikifora Krynickiego, wybitnego polskiego malarza prymitywisty.
Dla zwiedzających przygotowano liczne dzieła artysty. Można obejrzeć jego narzędzia pracy, fotografie z różnych etapów życia, osobiste pamiątki czy notatki. Więcej o Willi „Romanówka”, Muzeum Nikifora, jak i samej postaci artysty pisaliśmy w 1. części cyklu Zwiedzaj Tylicz.
Cerkiew filialna greckokatolicka św. Jana Ewangelisty w Muszynce
Wracamy do klimatów sakralnych. Ponownie dawna cerkiew, dziś pełniąca funkcję kościoła filialnego. Zbudowana w XVIII wieku. Wnętrze pokrywa polichromia ornamentalna z przełomu XIX/XX wieku. Centrum stanowi XVIII wieczny ikonostas oraz 2 ołtarze boczne. Pierwszy, późnobarokowy zdobi obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, zaś drugi, rokokowy rzeźby postaci świętych Piotra i Pawła oraz obraz św. Barbary.
Tradycja głosi, że cerkwi podarowali ten obraz konfederaci barscy.
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej
Tym razem okoliczna perełka. Drewniany kościół w Binarowej zbudowano prawdopodobnie w 1500 roku. Z zewnątrz niepozorny, lecz jego wnętrze stanowi istną galerię sztuki sakralnej i architektonicznej.
Strop zdobią malowidła z XVI wieku, ściany barokowe cykle biblijne a kaplicę polichromia i to z aż 1655 roku! Szczególnie cenne i piękne eksponaty to gotyckie rzeźby z XIV wieku, w tym Matki Bożej z Dzieciątkiem, a także płaskorzeźby świętych Małgorzaty, Barbary, Katarzyny i Doroty.
To jeden z najcenniejszych zabytków Pogórza Ciężkowickiego. W 2003 roku wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. To jeden z 8 obiektów z całego Szlaku Architektury Drewnianej, który ma takie wyróżnienie.
Festiwal Muzyka zaklęta w drewnie
Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce to nie tylko historia. Część obiektów „żyje” nadal, chociażby kościoły, w których odprawiane są nabożeństwa. Życia nadaje im także „Muzyka zaklęta w drewnie”. Tak właśnie zwie się festiwal, który na Szlaku odbywa się od 2007 roku. To cykl koncertów w różnych obiektach na Szlaku, który zaczyna się już od okresu Bożego Narodzenia, a kończy w okolicach zaduszek.
Najwięcej dzieje się w lecie, kiedy to można zobaczyć występy rozmaitych artystów wykonujących jazz, folk, poezję śpiewaną, a także muzykę alternatywną i eksperymentalną. Koncerty odbywają się głównie w kościołach i cerkwiach, ale także w skansenach, dworach czy w plenerach. Od 2007 roku w festiwalu wystąpili tacy artyści jak:
- Stanisław Soyka,
- Beata Hortyńska – Piątek,
- Mariko Kato,
- Susanna,
- Jaga Wrońska
i wielu innych. Drewniana architektura sakralna, eksponaty, rzeźby, obrazy, piękne plenery czy zabytkowa zabudowa małych miasteczek tworzą niesamowite tło dla muzyki, która bawi, wzrusza, prowokuje do tańca, ale i refleksji.
Partnerem Festiwalu jest Filharmonia Łódzka oraz Wędrowny Festiwal KOLORY POLSKI. Wstęp na każdy z koncertów jest darmowy.
Więcej o informacji o trasach, obiektach do zwiedzania i innych atrakcjach przeczytasz na oficjalnej stronie Szlaku.
fotografie wszystkich cerkwi pochodzą i są własnością oficjalnej strony Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce >> http://www.drewniana.malopolska.pl/